Marrëdhëniet me Turqinë kanë mbetur në kryefjalë në Shqipëri që kur Kryeministri i një shteti të vogël ballkanik vizitoi Ankaranë në janar. Takimi i Edi Ramës me Presidentin turk Rexhep Tajip Erdogan solli një marrëveshje për të përmirësuar lidhjet midis dy kombeve në një “partneritet strategjik” dhe një premtim për të mbështetur bashkëpunimin më të madh midis Turqisë dhe Shqipërisë në çdo fushë; presidenti turk përmendi në mënyrë specifike investimet në infrastrukturë dhe turizëm.
Pak më vonë, Rama vizitoi vendin e ndërtimit për spitalin e ri turk në qytetin shqiptar të Fierit. Ndërtimi pritet të përfundojë brenda tre muajsh, një tjetër premtim i Erdoganit i bërë gjatë vizitës së janarit, duke bërë krahasime të pashmangshme midis përparimit të shpejtë në projektin e kujdesit shëndetësor turk dhe ankesave të hapura të Ramës për mungesën e ndihmës nga BE në sigurimin e vaksinave të koronavirusit për Ballkanin Perëndimor.
Në fillim të shkurtit, Turqia ishte përsëri në titujt kryesorë në Shqipëri, ndërsa kryetari i parlamentit Turk Mustafa Sentop vizitoi kryeqytetin shqiptar më datë 4 shkurt.
Turqia është tashmë një nga partnerët kryesorë tregtarë të Shqipërisë – një pozicion që ka në shumicën e vendeve në Evropën Juglindore si ekonomia më e madhe e rajonit deri tani, me një PBB prej rreth 750 miliardë dollarë – dhe ka bërë investime prej rreth 2.5 miliard dollarë në vend, ku firmat turke punësojnë 10,000 njerëz.
Midis tyre është Calik Holding i cili operon në sektorët e energjisë, minierave, ndërtimit, financave dhe komunikimit. Firmat turke kanë investuar gjithashtu në bankën e dytë më të madhe të Shqipërisë, BKT, hidrocentrale, një fabrikë shkrirje hekuri dhe kompaninë ajrore -flamur Air Albania.
Është një situatë e ngjashme në vendet në të gjithë rajonit. Kompanitë turke kanë qenë veçanërisht aktive në sektorin e infrastrukturës; dy aeroporte maqedonase në Shkup dhe Ohër drejtohen nga Turkish TAV Airports Holding dhe aeroporti i Prishtinës menaxhohet nga konsorciumi Turko-Francez Limak & Lyon sipas një marrëveshje koncesioni. Në sektorin e rrugëve, ndërmarrja e përbashkët SHBA-Turqi Bechtel-Enka ndërtoi autostradën që lidh Kosovën dhe Shqipërinë dhe kompania turke Tasyapi po ndërton dy pjesë të autostradës Beograd-Sarajevë.
Në Maqedoninë e Veriut, ndërmarrjet turke janë shumë të përfshira në pasuri të paluajtshme. Cevahir Holding ndërtoi Cevahir Sky City, katër rrokaqiejt e të cilit janë ndërtesat më të larta në vend. Limak po ndërton hotelin luksoz Limak Skopje dhe kompleksin për shumë qëllime “Diamond Shkup” në qendër të kryeqytetit të vendit. Migros Ticaret hapi qendrën e parë në Shkup si dhe supermarketet Ramstore në të gjithë vendin.
Marrëdhëniet e ngushta midis Turqisë dhe shumicës së vendeve të Ballkanit, veçanërisht ato me popullsi të madhe myslimane, burojnë jo vetëm nga ndikimi ekonomik turk, por edhe nga historia e tyre e gjatë e përbashkët; pjesa më e madhe e gadishullit Ballkanik ishte pjesë e perandorisë Osmane për disa qindra vjet. Kjo la trashëgiminë e pakicave turke në disa vende dhe shumicën e popullatave myslimane në Shqipëri, Bosnjë & Hercegovinë dhe Kosovë, si dhe ndikimet turke në kulturë, arkitekturë dhe kuzhinë.
Duke parë drejt lindjes
Ndërsa përparësia e gjashtë vendeve të Ballkanit Perëndimor është integrimi me BE, kriza ekonomike ndërkombëtare e fundit të viteve 2000 solli që qeveritë dhe bizneset në rajon të hedhin grepat në një det më të gjerë në kërkim të investimeve, duke parë në lindje Turqinë, Azerbajxhanin dhe Lindjen e Mesme.
Kjo nuk është e kufizuar në vendet shumicë myslimane; ekonomitë më të mëdha të rajonit si Bullgaria, Rumania dhe Serbia janë të gjitha destinacione për investime turke.
Në të vërtetë një nga investimet më të rëndësishme në rajon është tubacioni Turk Stream që bart gazin rus përtej Detit të Zi për në Turqi; gazi do të rrjedhë gjithashtu përmes zgjerimeve në Bullgari, Serbi dhe vende të tjera të Evropës Qendrore dhe Juglindore. Duke dalë në të njëjtën kohë kur infrastruktura e re e Korridorit të Gazit Jugor (SGC) kalon përmes Gjeorgjisë dhe Turqisë në Evropën Juglindore, tubacioni ka ndihmuar që Turqia të kthehet në një qendër të re tranziti gazi për rajonin.
Përtej kësaj është fuqia e butë e ushtruar nga Turqia në rajon, jo vetëm përmes projekteve si spitali i ri në Fier, Shqipëri. Në të vërtetë, Turqia u dha ndihmë vendeve në të gjithë rajonin gjatë pandemisë. Turqia ka financuar gjithashtu ndërtimin e xhamive, ndërsa financon gjithashtu shkolla dhe programe kulturore.
E tillë është forca e lidhjeve të ndryshme që vizita e profilit të lartë të Erdogan në Serbi – ku ai u mirëprit ngrohtësisht nga zyrtarët e lartë dhe me pritje ngazëllimi nga popullata kryesisht myslimane e Novi Pazar, në Serbinë perëndimore – ngriti shqetësime në BE në lidhje me rritjen e ndikimit të Turqisë në Ballkanin Perëndimor.
Sidoqoftë, siç argumentoi Yigal Chazan i kompanisë konsulente Alaco në një kolonë për bne IntelliNews, qëllimi i presidentit turk duket të jetë më “pragmatik dhe taktik” sesa ekspansionist.
Për më tepër, një dokument i vitit 2019 nga Këshilli Evropian për Marrëdhëniet me Jashtë (ECFR) argumenton se “aftësia e Turqisë për të zbatuar çdo lloj strategjie ekspansioniste në rajon është thjesht inekzistente”.
“Po, Turqia është shfaqur si një lojtar në Ballkan në dekadën e fundit dhe ndikimi i saj ekonomik dhe politik është rritur që nga fundi i luftërave të Ballkanit të viteve 1990. E vërtetë, Ankaraja e sheh Ballkanin si pjesë të hinterlandit të saj gjeografik dhe emocional: shumë qytetarë të Turqisë kanë paraardhës që erdhën në Anadoll gjatë luftërave Ballkanike të fillimit të shekullit XX. Por udhëheqësit turq dhe evropianë kanë ekzagjeruar shumë fuqinë dhe synimet e vendit, “thotë gazeta, duke argumentuar se ndërsa Turqia po forcon marrëdhëniet e saj me vendet e Ballkanit Perëndimor, ajo nuk po përpiqet t’i largojë ata nga BE ose të veprojë si një kundërpeshë ndaj Rusisë”.
Megjithatë, shton se, “Kjo mund të ndryshojë, Turqia del nga kampi Perëndimor dhe kërkon një aleancë më të ngushtë me Rusinë në Lindjen e Mesme dhe Ballkanin. Për momentin, kjo mbetet e pamundur. Por evropianët duhet të kujdesen që të mos e shtyjnë Turqinë të kërkojë aleanca të reja në Ballkanin Perëndimor dhe gjetkë”.
Marrëdhëniet midis Ankarasë dhe vendeve të Ballkanit Perëndimor nuk janë pa konflikt, me një nga çështjet më të diskutueshme është ajo e kërkesave të Ankarasë për ekstradimin e mësuesve që punojnë në shkolla të financuara nga lëvizja Guleniste, të udhëhequr nga kleriku turk Fetullah Gulen me bazë në SHBA, të cilën Turqia e konsideron si një organizatë terroriste (Gulen e hedh poshtë plotësisht pretendimin).
Dëbimet e mësuesve turq nga Kosova dhe Moldavia ndezën skandale politike në të dy vendet. Ndërkohë, Shqipëria mbylli tre shkolla gyleniste pas presionit nga Ministri i Jashtëm turk, Mevlut Cavusoglu dhe Sentop njoftoi gjatë vizitës së tij në Tiranë se prokurorët shqiptarë po hetonin Organizatën Terroriste Fetullah (FETO), pasi Ankaraja i referohet lëvizjes Guleniste, për pastrim parash.
Investimi i Azisë Qendrore
Nëse lidhjet midis Turqisë dhe Ballkanit Perëndimor ishin të krijuara në epokën Osmane, ato midis Turqisë dhe kombeve turqisht-folëse të ish-Bashkimit Sovjetik datojnë që nga migrimi i fiseve turke nga malet Altai të Mongolisë drejt perëndimit nëpër Azinë Qendrore në Anadoll.
Rënia e Bashkimit Sovjetik 30 vjet më parë dhe vakuumi pasues i pushtetit, ndërsa Rusia u tërhoq nga perandoria e saj e vjetër, çoi në një ringjallje të shkurtër të konceptit pan-turk të popullarizuar rreth fillimit të shekullit të XX-të dhe madje edhe vizionin e një lloji të versionit turk të Bashkimit Evropian që shtrihet drejt lindjes nga Turqia përmes Azerbajxhanit në Azinë Qendrore. Megjithatë, kjo nuk u ndoq kurrë seriozisht.
Sot, investimet turke janë shumë të dukshme në të gjithë Azinë Qendrore; nga projektet e mëdha të pasurive të patundshme dhe infrastruktura të hedhura nga ndërmarrjet turke të ndërtimit, te mijëra biznese të shkallës së vogël në pronësi të Turqisë. Sidoqoftë, është Rusia që ka arritur të ri-thithë vendet nga rajoni, duke marrë ekonominë më të madhe të Azisë Qendrore, si Kazakistanin dhe Kirgistanin, në Bashkimin e saj Ekonomik Eurasian (EEU), dhe së fundmi duke aprovuar statusin e vëzhguesit të EEU për Uzbekistanin, ndërsa ajo konkurron me fqinjin tjetër të fuqisë së madhe të Azisë Qendrore, Kinën, për ndikim.
Turqia nuk e ka humbur plotësisht interesin për rajonin, megjithatë, dhe disa vëzhgues të Turqisë, veçanërisht ata me qendër në Rusi, pretendojnë se ka pasur një zhvendosje të heshtur të qasjes nga logjika pan-turke në “neo-Osmanizëm”. “Shumë vëzhgues, veçanërisht në Perëndim, vazhdojnë ta trajtojnë pan-turqizmin dhe neo-otomanizmin si thelbësisht të njëjtën gjë.
Por në fakt, ato janë koncepte thelbësisht të ndryshme, duke ofruar një vizion të kundërt të bazës për unitetin e shteteve nën udhëheqjen e supozuar të Turqisë. E para është laike, demokratike dhe me pamje perëndimore; dhe e dyta është më islamike, me prirje autoritare dhe e orientuar larg nga Perëndimi, ”shkroi analisti i Fondacionit Jamestovvn Paul Goble në vitin 2020.
Së pari në Azerbajxhan
Ndërsa ndikimi i Ankarasë në Azinë Qendrore është i kufizuar – në veçanti nuk ka arritur të bëjë shumë përparim politik në Turkmenistan ose Uzbekistan – Turqia është partneri i parë i huaj dhe aleati më i afërt i Azerbajxhanit; të dy vendet janë aq afër sa që e përshkruajnë veten si një komb në dy shtete.
Kjo e ka bërë Turqinë mbështetësin më të patundur të Azerbajxhanit, në konfliktin e saj të gjatë me Armeninë për enklavën e Nago-Karabakut, një konflikt që shpërtheu në luftë të gjithanshme në vjeshtën e vitit 2020. Me fuqinë e tij shumë të lartë të zjarrit, të ndërtuar veçanërisht me dronë të prodhimit turk, Azerbajxhani arriti të kapë pjesën më të madhe të territorit të diskutueshëm, duke ndryshuar ekuilibrin e fuqive në Kaukazin e Jugut.
Pas luftës, Azerbajxhani ka thënë se marrëveshja e armëpushimit parashikon një korridor tokësor të ruajtur nga Rusia në të gjithë territorin armen. që do ta lidhte atë me enklavën Azerbajxhanase të Nakhchivan, e cila kufizohet me Turqinë dhe Iranin.
Kjo ka implikime të rëndësishme për Turqinë duke pasur parasysh politikën komplekse të rajonit dhe marrëdhëniet armiqësore të Turqisë me Armeninë. Tregtia tokësore e Turqisë me Azerbajxhanin shkon kryesisht përmes Gjeorgjisë dhe nganjëherë përmes Iranit; korridori do të formonte një lidhje të drejtpërdrejtë ndërmjet Turqisë që bëhet partneri i saj më i ngushtë.
Armenia argumenton se ndërsa marrëveshja i referohet përgjithësisht nevojës për të zhbllokuar infrastrukturën ekonomike dhe të transportit, ajo nuk përmend ndonjë gjë kaq specifike si një korridor transporti nëpër territorin e saj. Akoma, Baku tashmë po shikon kostot e projektit; një zyrtar ka vlerësuar se do të duhen 434 milion dollarë për të ndërtuar një hekurudhë nga Azerbajxhani në Turqi nëpër territorin armen dhe Nakhchivan.
Se si do të dalin këto plane korridori, natyrisht, do të varet edhe nga pozicioni i fuqisë tjetër të madhe me një interes të madh në Kaukazin e Jugut, Rusisë.
Moska ka një marrëdhënie komplekse, herë bashkëpunuese, herë konkurruese me Turqinë. Të dy kanë qenë të angazhuar në luftëra Proxy (e brendshme) në Siri dhe Libi, duke mbështetur anët e kundërta, megjithatë ata arritën të punojnë rreth njëri-tjetrit në Nago-Karabak, duke siguruar që lufta midis Armenisë dhe Azerbajxhanit të mos përshkallëzohet në një konflikt më të gjerë, ashtu si në të kaluarën.
Ato lëvizën me delikatesë përtej pikave të mundshme të zjarrit, siç ishte rrëzimi nga Turqia i një avioni rus në vitin 2015. Rusia iu përgjigj rrëzimit të avionit me sanksione – veçanërisht për domatet turke, një import i rëndësishëm dhe ndalimin e fluturimeve charter në vendet turistike në Turqi – por dy vjet më vonë, u arrit në marrëdhënie kaq të mira me Ankaranë sa që shiti sistemin raketor S-400 drejt Turqisë, një marrëveshje që shkaktoi shqetësim midis anëtarëve të tjerë të NATO-s të Turqisë dhe çoi në disa sanksione të SHBA-së.
Kjo erdhi në krye të një marrëdhënieje me BE që është acaruar gradualisht mes kritikave ndaj rekordit të të drejtave të njeriut të Turqisë pas goditjes së rëndë që ka pasuar që nga përpjekja e grushtit të shtetit 2016 në Ankara.
Që prej zgjedhjes së Joe Biden në Shtëpinë e Bardhë, sidoqoftë, Erdogan ka marrë një ton më pajtues si ndaj Uashingtonit ashtu edhe Brukselit. Ndërsa paraardhësi i Biden, Donald Trump kishte qartë një pikë të butë për udhëheqësit autoritarë si Erdogan dhe Presidenti rus Vladimir Putin, tashmë ka shenja se gjërat do të jenë shumë ndryshe nën presidentin e ri të SHBA.
Në seancën e tij të konfirmimit, i nominuari i Biden për sekretar të shtetit Antony Blinken kritikoi blerjen e sistemit raketor S-400 ruse nga Turqia si “të papranueshme” dhe gjithashtu komentoi se “ne [administrata e Biden] jemi shumë të qartë.
Turqia është një aleat, që në shumë mënyra… nuk po vepron siç duhet një aleat. Kjo është një sfidë shumë domethënëse për ne dhe ne jemi shumë të qartë për këtë. Erdogan tashmë ka thënë se ai dëshiron të “çojë në një faqe të re” në marrëdhëniet e Turqisë me Bashkimin Evropian dhe ka biseduar për ndërmarrjen e hapave në negociatat e pranimit që janë bllokuar prej kohësh.
Ndërkohë, Turqia rinisi bisedimet me Greqinë për kufijtë e tyre detarë në janar pasi iu afrua një përplasje ushtarake mbi përpjekjet turke për të kërkuar për naftë dhe gaz në zonat e diskutuara të Mesdheut Lindor vitin e kaluar./Gazeta Shqip
https://www.gazeta-shqip.com/ne-fokus/erdogan-si-u-kthye-ne-nje-fuqi-te-bute-ne-ballkan-dhe-nje-force-agresiv-i1121415