ota është e zhvilluar, ka mjete të tjera të komunikimit masiv, informacioni, internet, por unë do të thoja dhe nuk është vetëm mendimi im, se asgjë nuk do të zëvendësoj librin, absolutisht është i pazëvendësueshëm. Atë që e merr nëpërmjet librit, nuk e merr nga asgjë tjetër.” Fatos Kongoli
Në fillim të shekullit XX Elbasani kishte një etje aq të madhe për kulturë, sa intelektualët vendas u angazhuan për krijimin e bibliotekës dhe muzeut të qytetit. Përgjegjës për themelimin e tij u emëruar Lef Nosi dhe Filip Papajani, ndërsa sa i përket bibliotekës së qarkut u vendosën përgjegjës Ahmet Dakli dhe Shefqet Daiu.
Në pothuajse të gjitha numrat e Kopshtit Letrar në rubrikën “Lajme e Zadhanie” është lajmërimi ku “qarku letrar i lutet zotërinjve dhe autorëve të cilët kanë dëshirë për të falur libra për bibliotekën t’i dërgojnë tek kujdestarët e bibliotikës, z. Ahmet Dakli dhe Shefqet Daiu”. Thanas Floqi ka qenë një tjetër patriot që është angazhuar për mbledhjen e librave.
Në artikullin “Vullnet e qendresë në punë”, duke folur për punët që duhet të bëjë bashkia e kohës së viteve 1923, shkruhet: “Besojmë se nuk do të ishte keq të organizonte Bashkia e këtushme një Theatër Kombëtar, nji Biblitokekë Popullore të vogël e nji muze sido-ludo”.
Në të njëjtën kohë është bërë një propagandë e madhe për librin.
Foti Papajani, i njohur si fotografi i parë i qytetit, por edhe një mësues, do të shkruante: “Libri ka vlera edukuese dhe se është një influencë e madhe ndikimi i shkrimtarëve të mëdhenj”.
Dihet që një pjesë e madhe e bibliotekës së Lef Nosit ka pasuruar bibliotekën e Elbasanit.
Historia e ndërtimit të bibliotekës
Biblioteka e Elbasanit ka një histori të veçantë pasi godina dhe një pjesë e fondit të librave janë dhuratë. Që në ndërtimin e saj, familja Baholli dhuroi tokën dhe ndërtoi godinën, madje bleu edhe një sasi librash duke zbatuar amanetin e Nazif Bahollit, i cili pas vdekjes së djalit në moshë të re vendosi t’ia dedikojë atij bibliotekën. Një pjesë e madhe e librave të tjerë të këtij fondi u dhurua nga patriotët, gjuhëtarët, Klubet dhe Shoqëritë në vitet 30-të.
Godina e vjetër vitet e fundit u rikonstruktua totalisht, madje duke shtuar edhe një pjesë anësore në shërbim të zgjerimit të ambienteve.
Godina është me dy kate, në njërin kat fondi ndërsa në katin tjetër janë lexuesit dhe sallat e veçanta. Teksa hyn shikon se lexuesit aty nuk mungojnë, megjithëse një pjesë e madhe janë të moshuar që duan të shfletojnë shtypin e ditës. Në një pjesë janë studentë që përgatisin diplomën, bëjnë detyra apo i duhet të shfletojnë vëllime që nuk gjenden thjesht.
Biblioteka e Elbasanit ka një fond prej 200.000 mijë librash nga këto rreth 160.000 janë botime në shqip, 20.000 në gjuhë të huaj dhe 12.000 koleksione të periodikut.
Një ndër dhuratat e mëdha për bibliotekën e Elbasanit ka qenë edhe një pjesë e madhe e fondit të Mahir Domit në vitin 2003. Kjo dhuratë i erdhi bibliotekës nga familja pas vdekjes së profesorit të mirënjohur që kishte shprehur dëshirën që librat t’i dhuroheshin Elbasanit.
Katalogët dhe klasifikimi
Baza e klasifikimit është ajo e klasifikimit dhjetor universal i përdorur që nga viti 1968. Katalogët janë:
1- Katalogu i alfabetit për autorin
2- Katalog sistematik sipas KDU
3- Katalog topografik
4- Katalog kronologjik
5- Katalog gjeografik
Biblioteka ka karakter shkencor dhe publik. Ajo është qendër e depozitimit dhe e ruajtjes së botimeve shqip, qendër bibliografike kryesore për komunitetin, qendër studimi, edukimi dhe trajnimi për komunitetin, qendër e shërbimit të albano-ballkanologjisë, qendër katagolizimi etj.
Sasia në volume dhe koleksione
1-Arkivi i fondit të Albanologjisë 4556 tituj
2-Arkivi i periodikut shqip të paraclirimit 895 koleksione
3-Arkivi i periodikut shqip pas clirimit 3754 koleksione
4-Fondi i librit shqip 133001 volume
6- Fondi i librit për fëmijë 27000 volume
7- Fondi i librit të huajj 22.330 volume
8- Arkivi i periodikut të huaj 1.606 koleksione
9- Dhurata 109 libra nnë shqip, 2487 libra në frëngjisht dhe 1030 libra në gjuhën angleze.
Botime të vjetra të bibliotekës
Biblioteka publike “Qemal Baholli” në Elbasan shquhet për librat e rrallë që zotëron. Librat marrin vlerë për nga koha e botimit, autorët dhe temat që trajtojnë.
Ndër librat e vjetër përmenden ato në turqisht dhe arabisht botuar në shekujt XVI-XVII.
Biblioteka zotëron botime të vjetra fetare, dorëshkrime të rilindasve, gramatikën dhe abetaren e Kristoforidhit, botime të Fishtës, Xhuvanit, etj.