Kanë kaluar 6 vite që nga themelimi i Komunitetit për Kompenisimin e Viktimave të Krimit, por asnjë nga këta nuk kanë marrë ndihma. Ka pothuajse më shumë se dy dekada pas luftës së Kosovës 1998-99, që gjykatat e vendit kanë gjykuar dhjetëra njerëz për krime lufte.
Megjithatë, viktimave nuk u është dhënë dëmshpërblim në aktgjykimet në rastet kundër ish-pjesëtarëve të forcave serbe apo në rastet kundër ish-guerrilasve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Kjo për shkak se, sipas ligjit, gjykatat duhet t’i udhëzojnë viktimat në gjyqet e krimeve të luftës që të kërkojnë kompensim në procedurat civile. Por kjo është e komplikuar, thonë zyrtarët. Kompensimi nga shteti mund të kërkohet nëse viktima nuk është në gjendje të marrë dëmshpërblim nga i pandehuri ose nga burime të tjera.
Por Nesrin Lushta, kreu i Komisionit për Kompensimin e Viktimave të Krimeve, e cila është gjithashtu pjesë e Ministrisë së Drejtësisë dhe u mundëson viktimave të krimeve të luftës të aplikojnë për kompensim, paralajmëroi se situata për këto raste “është sfiduese në shumë aspekte”.
“Është pak e vështirë të trajtosh siç duhet këtë kategori viktimash sepse ligji hyri në fuqi në 2015 dhe ne nuk mund t’i kompensojmë viktimat në mënyrë retroaktive. Por edhe në rastet pas kësaj kohe, nuk kemi pasur asnjë kërkesë për kompensim nga viktimat në gjykimet e krimeve të luftës,” tha Lushta për BIRN në një intervistë.
Në Gjykatën e Specializuar të Kosovës në Hagë, e cila u krijua për të gjykuar ish-guerrilasit e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës për krime lufte, është gjithashtu e paqartë se sa e vështirë do të jetë për viktimat që të marrin kompensim. Edhe pse me qendër në Holandë dhe me personel ndërkombëtar, Gjykata e Specializuar e Kosovës është pjesë e sistemit të drejtësisë së Kosovës. Megjithatë, Ligji i Kosovës për Gykatën e Specializuar të Kosovës nuk përcakton kritere specifike për të vendosur në cilat rrethana mund të jepet kompensimi.
Këtë e theksoi një vendim i vitit të kaluar në rastin kundër ish-guerrilit të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, Salih Mustafa. Pas vendimit, Zyra e Pjesëmarrjes së Viktimave në Gjykatën e Specializuar kërkoi nga tre ekspertë ndërkombëtarë që të vlerësojnë situatën. Raportet e ekspertëve të botuar në fund të dhjetorit 2021 paralajmëruan se viktimat do të përballen me “probleme serioze” në sigurimin e kompensimit.Lushta, e cila është gjithashtu gjyqtare në Gjykatën Supreme të Kosovës, tha se viktimat në rastet e krimeve të luftës mund të kompensohen nga komisioni që ajo drejton.
“Ne kompensojmë viktimat e vrasjeve, trafikimit, krimeve kundër integritetit seksual dhe dhunës në familje. Por sipas ligjit ne mund të dëmshpërblejmë viktimat e llojeve të tjera të dhunës. Kjo na jep hapësirë për kompensimin e atyre viktimave. Nëse krimi është vrasje, pavarësisht nëse është apo jo një rast i krimit të luftës, ne nuk kemi asnjë pengesë ligjore për të kompensuar viktimat. Ndërsa nuk ka asnjë mekanizëm tjetër që merret me dëmshpërblimin e viktimave, nuk shoh ndonjë problem që kjo kategori viktimash të dëmshpërblehet nga ne”, shpjegoi ajo.
Megjithatë, viktimat që kanë identitetin e tyre të fshehur për t’i mbrojtur gjatë procedurës penale nuk mund të bëjnë të njëjtën gjë në procedurat civile. Ata duhet të bëjnë të ditur emrat e tyre për të ndjekur një padi civile, si dhe nëse kërkojnë kompensim nga Komisioni për Kompensimin e Viktimave të Luftës
“Në këtë situatë nevojitet edhe një sqarim ligjor sepse nëse viktimat janë anonime nuk mund t’i dëmshpërblejmë, sepse identiteti i tyre fshihet edhe në vendimet e gjykatës. Kjo do të thotë se ne nuk mund të identifikojmë nëse janë të njëjtët persona apo jo”, tha Lushta.
Rastet të zvarritura me vite
Një problem tjetër për viktimat që duan të kërkojnë dëmshpërblim në mosmarrëveshjet civile është fakti se ata duhet të presin me vite për një vendim përfundimtar.
“Është e vërtetë që rastet në procedurën civile zvarriten me vite dhe në shumë raste viktimat tërhiqen dhe të na adresojnë shqetësimet e tyre, edhe pse dëmshpërblimi që marrin nga ne është i vogël, jo më shumë se 3000 deri në 4000 euro”, është shprehur Lushta.
Ekspertët që kanë monitoruar gjyqet për krimet e luftës në Kosovë, si Leutrim Gashi, një studiues i lartë për Institutin Kosovar për Drejtësi me qendër në Prishtinë, thonë se korniza aktuale ligjore e vendit po i dështon në kompenisimin e tyre.
“Gjyqtarët gjithmonë i këshillojnë viktimat që të kërkojnë kompensim në procedurë civile, proces i cili zgjat me vite. Gjatë monitorimit kemi parë se në pothuajse 90 për qind të rasteve, gjyqtarët nuk i kanë informuar viktimat për mundësinë që ato të kërkojnë kompensim nga Komisioni për Kompensimin e Viktimave të Krimit dhe të marrin kompensim nga shteti” ,tha Gashi.
Mustafe Prenku, kreu i Organizatës së Invalidëve dhe Viktimave Civile të Luftës, argumentoi se shteti ka për detyrë të japë kompensim kur viktimat nuk janë në gjendje të marrin kthimin nga të pandehurit e dënuar. Prenku shtoi se në bazë të së drejtës ndërkombëtare, shteti ka detyrime për të ofruar mjete juridike për viktimat e krimeve.
“Gjyqet për krimet e luftës, dënimi i autorit dhe dhënia e një kërkese për kompensim përfaqësojnë një formë kënaqësie, duke u dërguar një mesazh viktimave se krimet nuk janë harruar,” tha ai.
Edhe pse asnjë viktimë në rastet e krimeve të luftës të gjykuara në gjykatat në Kosovë nuk është kompensuar, gjithsej 180,100 euro janë paguar si kompensim për të pandehurit që janë shpallur të pafajshëm, konfirmoi Këshilli Gjyqësor i Kosovës.
Mbështetje financiare për të paditurit e Hagës
Menjëherë pas miratimit të Ligjit për Gjykatën e Specializuar nga Kuvendi i Kosovës në vitin 2015, duke mundësuar themelimin e gjykatës me seli në Hagë, u miratua edhe ligji për të siguruar mbështetje ligjore dhe financiare për të paditurit. Ky ligj përfshin pagesa të pakufizuara nga buxheti i shtetit për të paguar mbrojtjen e atyre që akuzohen nga prokuroria në Gjykatën e Specializuar, si dhe një skemë mbështetëse për të paguar vizitat nga familjarët e tyre – por jo para për viktimat. Ekspertët ndërkombëtarë që analizuan situatën e kompensimit për Gjyaktën e Specializuar ngritën shqetësime se gjykatat vendore të Kosovës janë subjekt i ndikimit politik dhe nuk janë plotësisht të pavarura. Por Lushta nga ana tjetër mohoi se komiteti i saj mund të jetë nën presion nga politikanët lidhur me këtë pretendim.
“Ne i kemi kapacitetet dhe atë pavarësi dhe mund t’i drejtohemi edhe kësaj kategorie viktimash pa marrë parasysh përkatësinë e tyre etnike. Por nëse futemi në një situatë në të cilën kemi një fluks të madh do të duhet të kërkojmë një buxhet. Nëse shteti dëshiron të kompensojë viktimat e rasteve të krimeve të luftës, pavarësisht nëse janë nga Dhomat e Specializuara apo jo, në mënyrë më dinjitoze, atëherë qeveria duhet të ndajë një buxhet për ta,” shtoi ajo.
Megjithatë, ajo vuri në dukje se çështja e viktimave të krimeve të luftës në rastet në Gjykatën e Specializuar është “e ndjeshme”. Shumica e tyre janë shqiptarë etnikë që pretendojnë se kanë vuajtur nga duart e luftëtarëve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, të cilët shihen si heronj në Kosovë. Dhomat e Specializuara nuk pëlqehen gjithashtu nga shqiptarët e Kosovës, të cilët e shohin gjykatën me bazë në Hagë si një përpjekje për të njollosur luftën e UÇK-së për çlirim.
Për këtë arsye, edhe pse Lushta beson se komisioni i saj mund të merret me kërkesat për dëmshpërblim në raste të tilla, ajo sugjeroi që “ Gjykata e Specializuar të gjej vetë një zgjidhje”. /BalkanInsight